The problem of interpretation of “purpose of the performance” within the meaning of art. 410 § 2 of Polish civil code – arguments of the historian of Roman law

Wykładnia „celu świadczenia” w rozumieniu art. 410 § 2 kodeksu cywilnego jest jednym z najtrudniejszych problemów prawnych współczesnej instytucji bezpodstawnego wzbogacenia. Zgodnie z pierwszą koncepcją cel świadczenia powinien być interpretowany wąsko jako świadczenie wzajemne lub inny ekwiwalent ze strony odbiorcy, jednakże uzyskiwany poza zakresem umów. Zwolennicy szerszej interpretacji podnoszą, że pojęcie to powinno odnosić się do wszelkich dozwolonych prawnie przyszłych zdarzeń lub skutków prawnych. Obie koncepcje znajdują uzasadnienie w źródłach prawa rzymskiego. Najważniejszym obszarem zastosowania rzymskiej condictio ob rem były kontrakty nienazwane, tj. umowy, które nie tworzyły egzekwowalnych zobowiązań w ius civile, w których ta strona, która spełniła swoje świadczenie mogła żądać jego zwrotu, jeżeli druga strona nie spełniła uzgodnionego świadczenia wzajemnego. W tym przypadku celem świadczenia było uzyskanie świadczenia wzajemnego od odbiorcy. Jednakże było kilka typowych przypadków, w których cel świadczenia był inny, w szczególności nie miał związku z zachowaniem odbiorcy. Najważniejsze z nich to świadczenie tytułem posagu na poczet małżeństwa, które miało zostać w przyszłości zawarte i darowizna na wypadek śmierci. Ponadto, niektóre uogólniające wypowiedzi rzymskich jurystów wspierały koncepcję szerszego ujęcia celu świadczenia. Stanowi to wskazówkę przy wykładni art. 410 § 2 kodeksu cywilnego.The interpretation of “purpose of the performance” within the meaning of Art. 410 § 2 of Polish civil code is one of the most difficult problems of Polish unjustified enrichment law. According to the first concept, the purpose of the performance should be interpreted narrowly as a counter-performance or other equivalent from the recipient’s side, however outside the scope of contracts. Followers of the second, much broader concept, postulate that this notion should refer to any licit future event or legal effect. Both interpretations can be supported in the sources of Roman law. The most important field of application of the Roman condictio ob rem referred to the Roman doctrine of innominate contracts (contracts which did not create enforceable obligations), where the party who gave his performance afterwards claimed its restitution, because the other party did not fulfil his obligation. In that case the purpose of performance was to receive counter-performance from the recipient. However, there were several typical cases where the purpose was different, especially if it did not relate to the behaviour of the recipient. The most important of them were dowry (given on the account of a future marriage) and donation (in contemplation of death). Moreover, some general settlements of Roman jurists supported the idea of the wider meaning of purpose of the performance. That can be seen as a clue for the contemporary interpretation of Art. 410 § 2 of the Polish Civil Code.msobczyk@law.uni.torun.plUniwersytet Mikołaja Kopernika w ToruniuAmelotti M., La „donatio mortis causa” in diritto romano, Milano 1953.Ankum H., Donations in contemplation of death between husband and wife in classical Roman law, „Index” 1994, nr 22, s. 635-656.Archi G.G., La donazione. Corso di diritto romano, Milano 1960.Behrends O., Die condictio causa data causa non secuta. Ihr familienrechtlicher Tatbestand im klassischen Bereicherungssystem und ihre Erweiterung zur Kondiktion wegen Zweckverfehlung unter vorklassischem Einfluß, [w:] Status familiae. Festschrift für Andreas Wacke zum 65. Geburtstag, red. H. G. Knothe, J. Kohler, Műnchen 2001.Caemmerer E., Bereicherung und unerlaubte Handlung, Festschrift für E. Rabel, t. 1, Rechtsvergleichung und Internationales Privatrecht, Tübingen 1954.Chaudet F., Condictio causa data causa non secuta. Critique historique de l’action en enrichissement illégitime de l’art. 62 al 2 CO , Lausanne 1973.Csillag P., The Augustan laws on family relations, Budapest 1976.Di Paola S., Donatio mortis causa. Corso di diritto romano, Napoli 1969.Ebel F., Berichtung, Transactio und Vergleich: Untersuchungen zu Schuldversprechen und Vergleichsvertrag des Zivilrechts, Tubingen 1978.Fino M.A., L‘origine della transactio. Pluralità di prospettive nella riflessione dei giuristi antoniniani, Milano 2004.Gardner F., Women in Roman law and society, Bloomigton – Indianapolis 1986.Golecki M., Synallagma. Filozoficzne podstawy odpowiedzialności kontraktowej w klasycznym prawie rzymskim, Toruń 2008.Guarino A., Adfinitas, Milano 1939.Harke J.D., Das klassische römische Kondiktionensystem, „Iura – Rivista internationale di diritto romano e antico” 2003, nr 54.Jung P., Das Rückforderungsrecht des Schenkers mortis causa. Zugleich eine Abhandlung zu D.39,6,39 und D.39,6,35,2-3, [w:] Pichonnaz. Spuren des römischen Rechts. Festschrift für Bruno Huwiler zum 65. Geburtstag, Bern 2007.Kacprzak A., Ratihabitio i mandatum, „Studia Iuridica” 1998, nr 36.Kacprzak A., Ratihabitio i wola przyjęcia spadku, „Studia Iuridica” 1999, nr 37.Kacprzak A., La „ratihabitio” nel diritto romano classico, Napoli 2002.Kacprzak A., Charakter prawny zatwierdzenia cudzych działań (ratihabitio) w rzymskim prawie prywatnym, „Studia Iuridica” 2003, nr 41.Kołakowski K., Kodeks cywilny. Komentarz, red. G. Bieniek, Lexisnexis 2011.König H.H., Die vor der Ehe bestellte dos nach klassischem römischem Recht, „Studia et documenta historiae et iuris” 1963, nr 34.Księżak P., Bezpodstawne wzbogacenie. Art. 405-414 KC. Komentarz, Warszawa 2007.Księżak P., Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Legalis 2018.Kupisch B., Arrichimento nel diritto romano, medievale e moderno, „Digesto delle Discipline privatistiche. Sezione civile” 1987, nr 1.Kupiszewski H., Stosunki majątkowe między narzeczonymi w prawie rzymskim klasycznym (dos i donatio), „Prawo Kanoniczne” 1977, nr 3-4.Kupiszewski H., Das Verlöbnis im altrömischen Recht, „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, Romanistiche Abteilung” 1960, nr 77.Lachner C.M., Die condictio ob rem. Ein Beitrag zu Grundlagen und Anwendungbereich des § 812 I 2 2Alt. BGB, Würzburg 1996.Lauria M., La dote romana, Napoli 1938.Mularski K., Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Gutowski, Legalis 2016.Łętowska E., Bezpodstawne wzbogacenie, Warszawa 2000.Makiłła D., Pacta sunt servanda – grocjuszowski koncept prawnonaturalnego ładu w społeczeństwie, [w:] Pacta sunt servanda – nierealny projekt czy gwarancja ładu społecznego, red. E. Kozerska, P. Sadowski, A. Szymański, Kraków 2015.Marrone M., Istituzioni di diritto romano. Fatti e negozi giuridici persone e famiglia, Palumbo 1986.Mazzante F.M., Dos aestimata dos vendita? Die geschätzte Mitgift im römischen Recht, Frankfurt am Main 2008.Melillo G., Transazione (diritto romano), „Enciclopedia del diritto” 1992, nr 44.Momberg Uribe R.A., The effect of change of circumstances on the binding force of contracts, Utrecht 2011.Mossakowski W., Instytucja bezpodstawnego wzbogacenia (condictiones), „Forum iuridicum” 2004, nr 3.Mostowik P, Bezpodstawne wzbogacenie, „Studia Prawa Prywatnego” 2007, nr 2(5).Mostowik P, Bezpodstawne wzbogacenie, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 6, Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2009.Mugdan B., Die gesammten Materialen zum Bürgerlichen Gesetzbuch für das Deutsche Reich, t. 2, Recht der Schuldverhältnisse, Berlin 1899.Ohanowicz A., Niesłuszne wzbogacenie, [w:] A. Ohanowicz, Wybór prac, red. A. Gulczyński, Warszawa 2007.Ohanowicz A., Bezpodstawne wzbogacenie, [w:] A. Ohanowicz, Wybór prac, red. A. Gulczyński, Warszawa 2007.Pellecchi L., L’azione in ripetizione e le qualificazioni del dare in Paul. 17 ad Plaut. D.12.6.65. Contributo allo studio della condictio, „Studia et documenta historiae et iuris” 1998, nr 64.Peterlongo M.E., La transazione nel diritto romano, Milano 1936.Pflüger H.H., Zur Lehre vom Erwerbe des Eigentums nach römischem Recht, München – Leipzig 1937.Riechelmann A., Paenitentia. Reue und Bindung nach römischen Rechtsquellen, Frankfurt am Main 2005.Rzetecka-Gil A., Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania – część ogólna, Lex 2011.Saccocio A., Si certum petetur. Dalla condictio dei veteres alle condictiones giustinanee, Milano 2002.Sanfilippo C., La dote. Corso di diritto romano, Catania 1959.Schwarz F., Die Grundlage der condictio im klassischen römischen Recht, Münster – Köln 1952.Schiavone A., Transazione (diritto romano), „Novissimo Digesto Italiano” 1973, nr 19.Serda W., Nienależne świadczenie, Warszawa 1988.Simonius P, Die donatio mortis causa im klassischen römischen Recht, Basel 1958.Sobczyk M., Świadczenie w zamierzonym celu, który nie został osiągnięty. Studium z prawa rzymskiego, Toruń 2012.Sobczyk M., Rozliczenia między stronami związków partnerskich na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” 2015, nr 2.Sokołowski T., Kodeks cywilny. Komentarz, red. A. Kidyba, Lex 2014.Stępkowska A., Ustanowienie a ukonstytuowanie się posagu w rzymskim prawie klasycznym, „Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego” 2006, nr 6.1.Stępkowska A., Dos recepticia i dos aestimata w świetle lex Iulia de fundo dotali, „Studia Prawnoustrojowe” 2007, nr 7.Stępkowska A., Ochrona majątku posagowego w kontekście manumissio servi dotalis, Zeszyty Prawnicze Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego 2008, z. 8.2.Sturm F., La condictio ob transactionem, [w:] Studi in onore di Cesare Sanfilippo, t. 3, Milano 1983.Szymańska A., Actio civilis in factum – actio praesciptis verbis w responsach Labeona, “Studia iuridica” 2003, nr 41.Świrgoń-Skok R., Pretorskie pacta conventa servabo jako rzymskie korzenie zasady pacta sunt servanda w: Pacta sunt servanda – nierealny projekt czy gwarancja ładu społecznego, red. E. Kozerska, P. Sadowski, A. Szymański, Kraków 2015.Tort-Martorell Llabrés C., La revocación de la donatio mortis causa en el derecho romano clásico, Madrid 2003.Trzaskowski R., Kodeks cywilny. Komentarz, red. J. Gudowski, Lexisnexis 2013.Wunner S.E., Der Begriff causa und der Tatbestand der condictio indebiti, „Romanitas” 1970, nr 9.Zimmermann R., The Law of Obligations. Roman Foundations of the Civilian Tradition, Cape Town-Wetton-Johannesburg 1990.Zimmermann R., Roman-Durch jurisprudence and its Contribution to European Private Law, „Tulane Law Review” 1992, nr 66 (6).17221523